Herken je het? Je staat voor de groep en zit midden in je uitleg. De woorden komen moeiteloos naar boven en je zit met je aandacht helemaal bij je deelnemers. En op een ander moment hóór je jezelf praten. Je ziet jezelf door de ogen van de anderen en bent je overbewust van alles wat je doet.
Het eerste voelt als synergie. Het laatste als super vermoeiend.
Het is flow versus schaamte.
Het is volledig opgaan in je taak versus dubben over jezelf.
“Super irritant, ik vind ‘t zo stom van mezelf!”, vertelde een klant onlangs. “Hoe stop ik dit toch?”. Ze stak haar handen als een soort wanhoopsgebaar in de lucht.
Waarom het lastig is om altijd ontspannen en zelfverzekerd voor de groep te staan
Ik herken het gevoel heel goed. Want je traint ook écht niet lekker op zulke momenten. Én je wéét dat het stukken beter loopt als je wegblijft van dat zelf-gemonitor. Dus waarom doe je het dan toch?
Om het maar eens luid en duidelijk te zeggen: je bent niet stom als dit je gebeurt. Sterker nog, het is een volstrekt normaal psychologisch verschijnsel.
Het spotlighteffect
Het gebeurt bij ieder (normaal functionerend) mens. Ook als hij of zij niet ‘het podium heeft’.
Mensen overschatten de mate waarin andere mensen op hen letten.
Zo’n dag dat jíj wéét dat je haar écht niet zit en denkt dat iedereen dat ook ziet. Zo’n dag dat je denkt, nee gewoon wéét, dat iedereen die pukkel ziet op je neus. (En je elke blik richting je neus ziet als een bevestiging hiervan). Zo’n moment dat je struikelt over je eigen voeten en al blozend om je heen kijkt, hopend dat niemand je hard aan t uitlachen is. Of meelijwekkend naar je kijkt, als grote getuige van je onnozele moment. En je verbaasd ziet dat iedereen gewoon zijn eigen gangetje loopt.
We kunnen zelf lang nadenken over onze eigen onhandigheden en onzekerheden. We staan er dan alleen niet bij stil dat andere mensen het om te beginnen vaak niet opmerken. En áls ze het opmerken, het meteen vergeten. Zij zijn immers ook weer met zichzelf bezig en niet met jou.
Het wordt in de sociale psychologie het spotlight-effect genoemd: mensen hebben het idee dat ze in het spotlicht staan en dat iedereen hen de hele tijd ziet, terwijl dat helemaal niet zo is. Roos Vonk (hoogleraar sociale psychologie) beschrijft in één van haar columns een onderzoek waarin proefpersonen een t-shirt moesten aantrekken met Barry Manilow erop (dat mensen sullig vonden om te dragen). Ze werden daarna ongemerkt naar een volle collegezaal geloodst. Na afloop moesten ze aangeven hoeveel andere studenten hadden gezien wat er op hun t-shirt stond. Dit werd ook gevraagd aan de studenten in de collegezaal. Zoals verwacht hadden deze er geen aandacht aan besteed, terwijl de studenten in het t-shirt dachten van wel.
“Huh, was je even de draad kwijt? Dat had ik absoluut niet door!”, hoor ik vaak andere deelnemers zeggen tegen ‘het tobbende ego’ van een ander. En als ik werk met videoopnames zeggen klanten achteraf regelmatig over zichzelf “Het zag er minder erg uit dan ik me toen voelde!”
Een fundamentele beperking
Wij hebben doorgaans allemaal het idee dat het spotlicht veel feller op ons gericht staat dan in feite het geval is. Dit effect is aangetoond op allerlei terreinen; het gaat op voor uiterlijk en gedrag. De verklaring voor dit effect is dat we nu eenmaal gewend zijn om alles om ons heen te bekijken vanuit ons eigen perspectief. We zien dingen letterlijk vanuit onze ogen. Onze eigen ervaringen zijn ons anker, dus die gebruiken we. We moeten daarom veel meer moeite doen als we proberen te zien wat een ander ziet. Bovendien hebben we de hele dag te maken met onze eigen gedachten en gevoelens.
We hebben een fundamentele beperking in onze blik. Dus maken we ons druk om onszelf en overschatten de mate waarin anderen dat ook doen.
Dubbelpuistjes
Als dit bij iedereen gebeurt, bij ‘normale :)’ mensen, gewoon één in een groep. Hoe raar is het dan dat we er last van hebben als je ook nog eens daadwerkelijk ‘in de spotlight’ staat.
Als dé trainer. Vóór de groep.
Dat is toch het spotlighteffect in het kwadraat! Of dubbelpuistjes, zoals mijn vader altijd zegt.
Hoe gek is het dat je dan jezelf gaat zien door de ogen van een ander. En je je overbewust en minder vrij voelt voor de groep.
Fijn! Of niet?
Hoe klinkt dit?
Fijn, omdat je absoluut niet stom bent als het je gebeurt? Ieder mens heeft er zo nu en dan last van dat het ego in de weg kan zitten, door de gedachte dat anderen alles zien wat je doet. Wat kan helpen is het besef dat je deelnemers dus ook gewoon bezig zijn met zichzelf.
Of klinkt het spotlighteffect ook een beetje jammer, omdat het blijkbaar onvermijdelijk is. Maar tegelijkertijd wel bere-vervelend, aangezien het op deze momenten hard en vermoeiend werken is.
Voor mij gaan beide op. De gedachte dat de groep niet zo met jou bezig is als je denkt helpt. Én tegelijkertijd zie ik manieren om te zorgen dat je er minder snel last van hebt.
Wat veel klanten én mijzelf heeft geholpen (en me nog steeds vaak helpt):
– Vooraf kijken wat je kunt doen om te zorgen voor een wat ‘stiller en rustiger ego’, zodat je beter met beide benen in de werkelijkheid kan staan tijdens de training. Wat dit precies is verschilt per training.
– Ten tweede, áls het toch gebeurt, constateren dat het zo is en voelen dat het volstrekt normaal is.
Herken jij het spotlight effect?
Van die over-bewuste momenten, waarop je minder in contact bent met jezelf en je deelnemers. En wil je een eenvoudig en praktisch model leren wat jou kan helpen om per training de goede grond te voelen onder je voeten? Dan is de workshop ‘Authentiek trainen’ wellicht iets voor jou. Je kunt er hier meer over lezen en je aanmelden. Je bent in ieder geval van harte welkom!
Geef een reactie